به صورت کلی، کالاهای الکترونیکی دخانی در کشورهای مختلف در دو نوع ویپها (شامل ویپ، پاد و پادهای یکبار مصرف) و سیگارهای الکترونیکی HTP به صورت انبوه تولید می‌شود که در این یادداشت تلاش شده است تا به طور موجز اطلاعاتی درباره فناوری‌های مذکور ارائه شود.
الف) ویپ (VAPE)
ویپ وسیله‌ای است که در آن مایعی خاص (جویس) به بخار تبدیل می‌شود و شخص با استنشاق این بخار، حس سیگار کشیدن را تجربه می‌کند؛ در واقع، هر ویپ به طور کلی از یک مایع طعمدار حاوی نیکوتین و سایر ترکیبات شیمیایی برخوردار است که از این مایع به‌واسطه گرما، بخار تولید می‌شود. این دستگاه شامل یک باطری، یک مخزن مایع، یک المنت گرمایشی و یک سیستم تهویه مطبوع است.
مزایای VAPE شامل: کاهش خطرات سلامتی ناشی از سیگار سنتی، کاهش بوی نامطبوع، افزایش قابلیت حمل و نقل و ذخیره‌سازی، انتخاب مایعات با طعم‌ها و نسبت‌های مختلف نیکوتین و سایر ترکیبات شیمیایی مورد نظر است.
معایب VAPE شامل: عدم شناسایی کامل اثرات بلندمدت آن بر سلامت، احتمال افزایش مصرف نیکوتین در بعضی افراد، خطرات حاد برای کودکان و حیوانات خانگی در صورت نگهداری نامناسب و احتمال ایجاد اعتیاد به نیکوتین است. بسیاری از شرکت‌های تولید VAPE وجود دارند، اما برخی از پیشتازان این صنعت عبارتند از: Juul، Vaporesso، Smok، Aspire، و Joyetech. بسیاری از کشورها از جمله آمریکا و کشورهای اروپایی VAPE را در محدوده مجاز صنعت دخانیات اعلام کرده‌اند.
ب) سیگارت‌های HTP
محصولات تنباکوی گرم‌شده یا Heated Tobacco Product (HTP) یک نوع از دستگاههای الکترونی دخانی است که به‌گونه‌ای طراحی شده است که تنباکو را تا رسیدن به دمای کافی برای آزادسازی بخار، بدون سوزاندن یا تولید دود، گرم کند. این محصول با سیگارهای الکترونیکی نسل اول (ویپها) تفاوت دارند؛ زیرا به جای مایع، برگ/ورقه تنباکو را گرم می‌کند. بسیاری از مواد شیمیایی مضر موجود در دود سیگار ناشی از سوزاندن تنباکو، کاغذ سیگارت و مواد افزودنی دیگر موجود در سیگارهای سنتی است؛ بنابراین گرم کردن تنباکو بدون سوزاندن آن می‌تواند میزان مواد شیمیایی را که کاربر مصرف می‌کند، کاهش دهد. برخی افراد گزارش می‌دهند که با تغییر ذائقه مصرفی به تنباکوی گرم‌شده، سیگار را به‌طور کامل ترک کردند. ایده ساخت HTP در دهه ۹۰ میلادی پیدا شد، اما در سال‌های اخیر به عنوان یک جایگزین برای سیگارهای سنتی بسیار محبوب شده است. برخی از شرکت‌های پیشتاز در تولید HTP عبارتند از: Philip Morris International با محصولات IQOS، BAT با محصولات Glo و Japan Tobacco International با محصولات Ploom. این محصولات با توجه به تحقیقات صورت گرفته حدود 90 – 95 درصد از مضرات سیگارهای مرسوم را کاهش می‌دهد.
قابل ذکر است بر اساس آمار اعلامی شرکت فیلیپ موریس، محصولات بدون سوختن این کمپانی توانسته در سال 2023 حدود 40% از درآمد خالص این شرکت را تشکیل دهد. هم‌چنین برند این شرکت IQOS حدود 30% از سهم بازار روبه‌رشد این محصولات را کسب کرده است. قابل ذکر است در سال 2023 درآمد خالص بدست آمده از محصولات بدون سوختن این کمپانی توانسته از درآمد خالص کسب شده از سیگارهای برند مارلبرو پیشی بگیرد.
* محسن نادری پیکام
مشاور مرکز تحقیقات و نوآوری شرکت دخانیات ایران