سفید بالک‌ها یکی از آفات مهم گیاهی بوده و موجب خسارت 50-30 درصدی به محصول میشوند. سفید بالک‌ها، حشرات کوچک سفید رنگ هستند که معمولاً˝ زیر برگها مستقر میشوند. نام سفید بالک‌ها به این دلیل است که بدن و بالشان با گرد سفیدی از جنس موم پوشیده شده است. دو گونه مهم آنها شامل سفید بالک گلخانه (Trialeurodes vaporarium) و عسلک پنبه(Bemisia tabaci) می‌باشند.
تفاوت‌های سفید بالک گلخانه و عسلک پنبه :
1- در حالت استراحت، حشرات بالغ سفید بالک دارای بالهای مسطح و از نمای بالا شبیه مثلث هستند و حشرات بالغ عسلک پنبه دارای بالهای شیروانی شکل و از نمای بالا شبیه بیضی کشیده می‌باشند.
2- شفیره سفید بالک گلخانه برجسته و حجیم بوده و زائده‌های بلندی از آن بیرون زدهاند، اما شفیره عسلک پنبه خوابیده و تخت میباشد.
3- سفید بالک گلخانه با الگوی زیگزاگی و نامنظم پرواز میکند، ولی عسلک پنبه در خط راست پرواز میکند.
4- عسلک پنبه، چرخه زندگی طولانیتری از سفید بالک گلخانه دارد.
گیاهان میزبان: توتون، خیار، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، خربزه، کدو، ریحان و لوبیا روغنی و از گیاهان زینتی نیز ژربرا، شمعدانی، داوودی، گل کاغذی، بگونیا و غیره می‌باشند.
شکل‌شناسی:
حشره کامل: بدن و بالها سفیدرنگ است. اندازه طول بدن 2-1/5 سانتیمتر بوده و ماده‌ها معمولاً˝ بزرگ‌تر از نرها می‌باشند.
تخم: بیضی شکل و به‌اندازه 3 - 2/5 میلیمتر بوده که ابتدا سبز مایل به زرد و سپس به رنگ تیره می‌شود. هر دسته تخم حاوی 15-5 عدد تخم بوده که در زیر برگها به شکل کروی قرار می‌گیرند.
پوره: پوره‌های تازه از تخم بیرون آمده به رنگ سبز روشن و پهن هستند.
نحوه خسارت: پورهها و حشرات کامل این آفت، با تغذیه از شیره گیاهی، سبب ضعف گیاه، زردی و کاهش کمیت و کیفیت محصول شده و با ترشح موم (عسلک) روی برگ گیاه، باعث جلب گردوخاک و رشد قارچ‌های ساپروفیت و قارچ فوماژین میشوند.
این آفت، همچنین ناقل انواع ویروسهای بیماریزای گیاهی نیز میباشد.
چرخه زندگی:
چرخه زندگی سفید بالک‌ها شامل 6 مرحله: تخم، پوره سن 1، 2، 3، 4 یا شفیره و حشره بالغ میباشد (تصویر 4). چرخه زندگی سفید بالک تابع دمای محیط است و بسته به شرایط دمایی بین 15 الی 40 روز میباشد. این آفت، اکثرا در پشت برگهای جوان تخمگذاری میکند. رنگ تخمها ابتدا روشن و سپس در طی تکامل، تیره میشوند.
پس از 5 تا 10 روز، پوره‌هایی که از تخم بیرون می‌آیند (پوره سن 1) 3 جفت پا دارند، اما بدون بال هستند. بعد از یافتن جای مناسب برای تغذیه، پوست‌اندازی کرده و همانجا به‌صورت ثابت باقی‌مانده تا به‌تدریج بزرگ شوند (پوره سن 2 تا 3) و در نهایت به مرحله شفیرگی می‌رسند که از آن، حشرات بالغ بالدار بیرون می‌آیند و پس از جفت‌گیری، دوباره تخم‌ریزی می‌کنند. در آب‌وهوای گرم، سرعت رشد سفید بالک‌ها بیشتر می‌شود، در دمای 18 درجه سانتی‌گراد هر 35 روز و در دمای 30 درجه سانتی‌گراد، هر 18 روز یک نسل کامل میگردد.
مدیریت تلفیقی
1-روشهای زراعی
با روشهای زراعی مانند شخم عمیق، تاریخ کاشت به موقع، رعایت اصول تناوب، رعایت فاصله کاشت و تغذیه گیاهی مناسب میتوان از خسارت آفت جلوگیری نمود.
2-روشهای فیزیکی و مکانیکی
وجین به موقع و مبارزه با علف‌های هرز تابستانه و زمستانه مزارع و حاشیه آنها و حذف بقایای گیاهی و استفاده از تله‌های چسبی میتوان موجب کاهش خسارت این آفت گردید.
3-کنترل شیمیایی
در سالیان اخیر، در اثر سم‌پاشی‌های بی‌رویه و مداوم، متاسفانه سفید بالک‌ها به اکثر حشره‌کش‌های رایج قدیمی مقاومت نشان می‌دهند. یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش این امر، ارزیابی کار آیی برخی حشره‌کش‌های جدید مانند پروتئوس علیه این آفت میباشد.
پروتئوس، حشره‌کشی سیستمیک و تماسی، با فرمولاسیون 11% OD است. فرمولاسیون OD (روغن قابل‌انتشار) یک نوآوری در فرمولاسیون است که ایجاد اثرات ضرب‌های، خاصیت چسبندگی بهتر و افزایش سرعت تاثیرپذیری، پایداری در برابر باران و دوام طولانی در کنترل آفات می‌شود. پروتئوس، ترکیبی از دو حشرهکش تیاکلوپراید + دلتامترین میباشد. تیاکلوپراید موجود در آن، دارای خاصیت تماسی، گوارشی و سیستمیک بوده و با ایجاد اختلاط در انتقال پیامهای عصبی واقع در سیستم عصبی حشره، موجب مرگ آن میگردد. دلتامترین، موجب مسدود شدن کانالهای سدیم در سطح سلول‌های عصبی حشره و در نهایت موجب فلج شدن و از بین رفتن آن میگردد. در نتیجه، حشرهکش پروتئوس هم دارای اثر ضرب‌های، هم ضد تغذیه‌ای و نیز دوام طولانی (به علت داشتن خواص سیستمیکی) و نفوذ و و پخش خوب در آوندهای گیاهی میباشد.
موارد کاربرد
دارای طیف اثر وسیعی بوده و اکثر حشرات مکنده مثل سفیدبالک شته، تریپس و نیز تعدادی از حشرات جونده مثل کرم قوزه و کرم برگ‌خوار در پنبه را کنترل میکند.
حشرهکش پروتئوس، دارای تاثیر بسیار عالی روی تمام مراحل رشدی فعال سفید بالک به‌ویژه (حشره بالغ و پورهها) میباشد. پروتئوس، به علت داشتن ترکیبی از دو ماده موثره قوی، یک حشرهکش بسیار مناسب برای کنترل آفت سفید بالک (عسلک) در برنامه پیشگیری از مقاومت است.
مقدار و زمان مصرف
مقدار مصرف پروتئوس برای کنترل آفت سفیدبالک در توتون و محصولات جالیزی، یک لیتر در هکتار میباشد. زمان مصرف در صورت مشاهده حشرات بالغ و پورهها میباشد. از کاربرد سم پروتئوس، بیشتر از دو بار در طی یک سال زراعی خودداری شود (جهت پیشگیری از مقاومت آفت نسبت به آن).
رعایت نکات ایمنی در هنگام سمپاشی با ملاحظات زیستمحیطی
1- قبل از اقدام به سمپاشی شرایط جوی در نظر گرفته شود در هوای گرم، بارش باران و وزش باد (این کار باعث پراکندگی سم و عدم کارآیی آن شده و همچنین فرد نیز در معرض سم قرار گرفته و مسموم میگردد) از سمپاشی خودداری شود. بهتر است حتی‌المقدور سمپاشی در مواقعی که هوا خنک است انجام گردد.صبح زود یا غروب بهترین زمان برای سمپاشی با آفت‌کش‌ها میباشد.
2- استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب شامل لباس کار یکسره با آستر نخی (جهت جلوگیرى از نفوذ سموم در ناحیه یقه، مچ دست و پا کاملاً بسته و کیپ باشد)، پیش‌بند از جنس نئوپرن، دستکش پلاستیکی ساق بلند با آستر پنبه‌ای، چکمه پلاستیکی با جوراب‌های نخی، کلاه، عینک و شیلد صورت، ماسک تنفسی مناسب به منظور جلوگیری از سم با دست و بدن فرد اکیداً توصیه می‌شود (تصویر 6). لازم به ذکر است که به هنگام سمپاشی نبایستی از وسایل و لباس‌های چرمی به سبب ماندگاری سموم در آنها استفاده گردد.
3- در هنگام سمپاشی از خوردن، آشامیدن و استعمال دخانیات جداً خودداری گردد.
4- شستن دست و صورت بلافاصله پس از اتمام کار با آب و صابون و نیز استحمام برای فرد سمپاشیکننده ضروری است.
5- تمیز کردن و شستشوی وسایل سمپاشی در پایان عملیات سمپاشی روزانه توصیه میگردد. همچنین از رها‌کردن باقی‌مانده سموم موجود در پمپ سمپاشی در رودخانه‌ها، آب‌های راکد و یا جاری خودداری شود.
محققین گروه تحقیقات کشاورزی و گیاه‌پزشکی مجتمع تحقیقات و آموزش تیرتاش : مرضیه شازده‌احمدی و سید افشین سجادی
تابستان 1403